Dit is niet het einde

Bij een nieuw jaar maken we goede voornemens. Wat zijn de jouwe? Wat zijn die van de wereld? En waarom is het niet makkelijk om te veranderen? Laten we bijdragen aan de nodige organisatieverandering, persoonlijke verandering en klimaatverandering. Geïnspireerd op het boek Dit is niet het einde - een goed leven in de 21e eeuw, door filosoof Jan Drost.

Over de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog schreef Stefan Zweig: ‘Langzaam, veel te langzaam - veel te behoedzaam zoals wij nu weten! - begonnen er tegenkrachten op gang te komen.’
Dat geldt ook voor onze tijd. De Groene Revolutie, dus het beëindigen van het fossiele en carnivore tijdperk en de overgang naar een duurzame, zorgzame levensstijl gaat niet snel genoeg. Maar misschien is het nog niet helemaal te laat. Dat zijn de hoopvolle woorden van filosoof Jan Drost in zijn boek Dit is niet het einde - een goed leven in de 21e eeuw.

De dreiging die nu op ons afkomt is anders dan al de voorgaande. De rampspoed van het verleden was vaak lokaal en van voorbijgaande aard. Maar klimaatverandering betreft de hele aarde en de fundamenten van het leven. Drost stelt dan ook (net zoals Joanna Macy met haar methode Actieve Hoop) dat angst, bezorgdheid en ook woede hierover terecht zijn. Drost ziet daarin de vijf rouwfasen: ontkenning, woede, onderhandelen, depressie, acceptatie. 

Ontkenning, moedeloosheid, weerstand

Mensen die gewoon doorgaan zoals ze altijd deden, zijn misschien in ontkenning. En als ze in ontkenning zijn, zouden ze aan het rouwen kunnen zijn. 
Anderen hebben de hoop opgegeven en maken er het beste van zolang het fossiele feestje duurt.
Velen houden niet van verandering; onbekend maakt onbemind. Bovendien geeft verandering allerlei ongemakken. Je verliest gewoontes waar je aan gehecht was, en je moet moeite doen voor een nieuw verhaal, met nieuwe gewoontes.

Onze collectieve respons op (klimaat)verandering, als mens, maatschappij of organisatie, lijkt op de reacties bij organisatieverandering en het werken met organisatiecultuur. Het roept vaak angst, zorg, ergernis, weerstand op. Moet dit allemaal? We hebben het al zo druk! Ja, het moet. Alle organisaties moeten uiteindelijk reageren op klimaatverandering, en wij mensen ook. Of we het nou leuk vinden of niet.

Zoals ik eerder schreef, hoort het anticiperen op klimaatgerelateerde ontwikkelingen bij de strategie van een organisatie - leidinggevenden moeten ermee bezig zijn. De organisatiecultuur moet klaar zijn om in te spelen op veranderingen. Dat betekent meer bewustwording van de lange termijn (wat komt er mogelijk op ons af in de toekomst?) en het losbreken uit gewoontes. Want juist gewoontes zijn ingebed in de cultuur - daardoor doen we zoals we altijd al deden.

Oprechte open vragen

Drost houdt een pleidooi voor vragen stellen en bewuste verwondering als tegenkracht tegen gewoontes. Meer nadenken, meer vragen stellen, openstaan voor andere, nieuwe ideeën. Een positieve cultuur (zie mijn boek Positieve cultuur doe je samen) staat altijd open voor leren en (meer) open vragen stellen.
Denken begint met vragen, vragen die bijna altijd beginnen met: waarom? Waarom is alles zoals het is? Kan het ook anders zijn? Waarom is het niet anders?

Vragen stellen kan ongemakkelijk zijn, zoals ook Amy Edmondson in haar onderzoek laat zien (in haar boek The fearless organization). Niks vragen en zeggen heeft direct het voordeel dat je niet opvalt. Wel iets vragen of zeggen kan de hele groep vooruit helpen, maar het kan voor jezelf ongemakkelijk zijn.

Drost citeert Kierkegaard: ‘Er is een vogel die regenprofeet genoemd word en zo ben ik. Telkens als er een onweer dreigt boven een generatie, komen er individuen zoals ik er een ben.’
Ook haalt hij troost uit Socrates, de kritische vragensteller. 
Vraag jezelf eens af: Wat zou Socrates doen? 
Drost parafraseert Socrates als hij zegt: Een goede werkplek kan niet zonder horzels.

Regenprofeten of horzels vervullen een signaalfunctie in een cultuur, ze zien dingen die anderen pas later zien. Of: ze zien dingen anders.
Als de cultuur daarvoor open staat, gaat de groep nadenken en blijft ze leren en veranderen op basis van nieuwe informatie.

• Kun je in jullie cultuur gewoontes of onderwerpen bevragen?
• Hoe zou je dat gewoner kunnen maken, hoe kan het stellen van oprechte vragen een gezonde gewoonte worden?
• Hoe kun je een kritische vraag op een open, niet-aanvallende manier stellen? Oefen er eens mee met een collega.

Tough love, maar: love! Don’t shoot!

Maar dat lukt niet altijd zomaar. Drost schrijft: Het is misschien wel een van de moeilijkste kanten aan de strijd tegen klimaatverandering: dat die soms ook tegen onze vrienden gaat, tegen onze familie, tegen hen die ons lief zijn en die we lief willen blijven hebben. Of tegen onze collega’s…

Als je voor verandering bent - ernaar handelt, erover spreekt, erover vragen stelt, zullen mensen je niet altijd leuk vinden. Het is een kunst om dat te accepteren.

De meeste mensen willen lief gevonden worden en lief zijn voor anderen. Maar ben je dat niet ook als regenprofeet, ben je niet júist lief voor anderen? Zeker op de lange termijn. Als je nu stopt met sommige gewoonten, dan ben je straks beter af.

De veranderaars praktiseren misschien wel zoiets als ‘tough love’. Laten we de nadruk leggen op liefde en begrip, en niet veroordelen. De meeste mensen doen hun best, net zoals de veranderaar of boodschapper. Niemand is perfect.

• Wat zou tough love kunnen inhouden op jouw werk?
• Wat zou je willen bespreken dat op korte termijn ongemakkelijk is maar op lange termijn goed of beter voor iedereen?

Tegen de status-quo groep zegt Drost: don't shoot the messenger. Dat gebeurt vaak wel, omdat klimaat raakt aan existentiële angsten. Het is een trigger waartegen mensen zich willen beschermen. Dan wordt de boodschapper ter discussie gesteld of de boodschap wordt ontweken via een afleidingstactiek.

Men wijst naar de boodschapper; die is toch zeker niet perfect! Dat klopt. Het gaat om de boodschap en die wordt niet minder belangrijk of minder waar door het gedrag van de boodschapper. Als een klimaatactivist weleens in het vliegtuig stapt deugt dat niet, maar het betekent niet dat de klimaatcrisis dus niet bestaat of niet zo ernstig is. 
Maar het doet wel iets met je autoriteit en geloofwaardigheid. Natuurlijk is het sterker als je je waarden belichaamt: walk your talk. Maar het is ook belangrijk om in te zien dat perfect de vijand is van ‘goed genoeg’.

• Moet het perfect in jullie organisatiecultuur?
• Hoe kunnen jullie oefenen met “goed genoeg”? Wat zijn de voordelen? Hoe ondervang je de nadelen?

Gewoontetrouw

Tot slot, wat kun je doen tegen de gewoontetrouw, die weerstand tegen verandering?
Jan Drost maakt dit lijstje:

• je verwonderen,
• je verstand durven gebruiken,
• een scherp oog hebben voor slechte gewoonten,
• het ontmaskeren van valse tegenstellingen en de belanghebbenden hierbij,
• je bewust worden van de ons omringende systemen,
• je bewust worden van het verhaal en de cultuur waarin je bent grootgebracht,
• gevaarlijke vragen stellen (aan jezelf en anderen),
• de moed opbrengen om ‘onredelijk' en anders te zijn,
• de moed opbrengen om standvastig te zijn en te blijven,
• te allen tijde bedacht zijn op persoonlijke aanvallen,
• het hanteren van de leus: maar toch! ‘Het heeft misschien (nog) geen nut, maar het heeft wel zin.’

Goede vragen, blijf ze stellen. Blijf streven naar beter, zodat we tijdig en effectief reageren op alle veranderingen, ook klimaatverandering.

Mantra tegen de machteloosheid
Ik kan misschien niet veel doen, maar wat ik kan doen moet ik doen, en wat ik kan laten moet ik laten. Dat is mijn plicht.
Jan Drost, filosoof

> Wat zijn jouw voornemens? Wat ga je doen en volhouden?

© Marcella Bremer, 2024. Alle rechten voorbehouden.

De tijd voor een positieve transitie is nu. Dit decennium tot 2030 bepaalt de toekomst. Laten we mensen en organisaties helpen om toekomstbestendig te worden.

Bestel het boek "Positieve Cultuur Doe Je Samen" nu bij Managementboek, Bol, Bruna, Libris of Amazon.

Abonneer je op de updates van deze blog. Download daarna direct de paper over Positieve Cultuur. Werk kan echt beter en leuker!