Dit is een nieuw begin

Laten we bijdragen aan de nodige organisatieverandering, persoonlijke verandering en klimaatverandering. Alleen kunnen we weinig, maar samen heel veel. Kijk eens naar wat jij kunt doen en hoe je klein kunt beginnen en volhouden tot meer mensen meedoen. Geïnspireerd op het boek Dit is niet het einde - een goed leven in de 21e eeuw, door filosoof Jan Drost.

Het eerste deel van dit artikel lees je hier: Dit is niet het einde

Drost zet de denkmacht, het stellen van vragen, in als hulp om gewoontes te veranderen en te verbeteren. Vragen gebruik je ook bij cultuurverandering, waarna je samen nieuwe gewoontes gaat ontwikkelen. Vragen gebruik je ook om je te verhouden tot klimaatverandering. Hoe kunnen we een goed leven leiden in de 21e eeuw, ondanks de dreiging van klimaatverandering. Hoe helpen we onszelf en onze organisaties om te veranderen en voorbereid te zijn?

Vier vragen voor een goed leven

Drost stelt dat de mens leeft in taal: woorden creëren de wereld. Wie je bent is het verhaal dat je aan jezelf vertelt. Ook onze gezamenlijke cultuur en identiteit leunen op de verhalen die we onszelf vertellen, zoals het verhaal van de mens als meester over de wereld dat als basis dient voor de kapitalistische cultuur.

Maar het interessante aan verhalen is dat je ze kunt veranderen. Je kunt vragen stellen, het verhaal ter discussie stellen. Drost stelt deze vragen voor:

1. Wie ben ik?
2. Hoe ben ik geworden wie ik ben?
3. Wie wil ik zijn?
4. Hoe word ik wie ik wil zijn?

Dit zijn de vier vragen van het goede leven die we niet alleen individueel moeten beantwoorden maar ook collectief, als samenleving, als wereldgemeenschap. Vooral de vraag wie we willen zijn en hoe we daar komen is belangrijk. Ook als organisatie is het goed om daaraan een sessie te besteden.

• Wie willen we zijn als organisatie, gegeven de huidige uitdagingen?
• Hoe komen we daar?

Misschien vind je dat verandering te langzaam gaat. Dat vinden velen. Soms raak je dan moedeloos of gefrustreerd. Het kan helpen om het potentieel, “het betere zelf” van anderen te zien. Heb vertrouwen in mensen: hoe ze nu ook zijn, ze hebben ook waarden en idealen. Velen zijn nog op weg naar wie ze willen zijn en zijn zich aan het ontwikkelen. Heb geduld en houd vol.

Waarom gaat verandering zo langzaam?

Vooral onze gewoonten blokkeren verandering. Gewoonten zijn efficient, want dan hoef je niet steeds na te denken. In de drukke waan van de dag gaan we vaak door met doen wat we altijd deden. We zijn het gewend.

Maar ook valse tegenstellingen houden verandering tegen, zoals de tegenstelling mens versus systeem. Dat geldt zowel voor organisatieverandering als klimaatverandering.
Drost: Aan de ene kant zeggen mensen die in de systemen leven dat verandering van bovenaf moet komen en dat ze niets kunnen beginnen zolang het systeem niet verandert, dus beginnen ze niets en laten alles bij het oude. Aan de andere kant zeggen leiders bovenin de systemen dat verandering van onderop met komen, terwijl ze zelf niets doen of zelfs proberen om die verandering van onderop tegen te houden.
In die situatie neemt niemand verantwoordelijkheid, de ander is aan zet. Velen willen verandering, maar weinigen willen zelf veranderen.

Het is niet mens versus systeem. Mens en systeem gaan samen: het systeem doordringt mensen, maar het systeem is ook doordrongen van mensen, het rust op ons, we zitten overal. En als we willen zijn we dynamiet.

Dat geldt ook binnen organisaties. Leidinggevenden kunnen niet top-down veranderingen doorvoeren, zoals de cultuur veranderen of een nieuwe strategie uitvoeren. Daarvoor hebben ze altijd voldoende hulp van anderen nodig: bottom-up. Het moet samen, ieder vanuit de eigen rol of positie, maar niemand kan het alleen, zonder de anderen.

Theorie U voor blijvende verandering

Denk bij blokkades ook aan Otto Scharmer's Theorie U. Simpel gezegd doorloop je een U als je een situatie wilt begrijpen en veranderen: 

1. van begrijpen (sensing) naar 
2. aanwezig zijn, volledig bewust van de situatie die moet veranderen (de bodem van de U, presencing) naar het
3. bedenken van effectieve acties en oplossingen en die uitvoeren (performing, je komt met nieuwe energie uit bij de andere bovenkant van de U).

Het snel oversteken van de ene kant van de U naar de andere, werkt niet goed, zegt Scharmer. Voor verandering die je volhoudt, moet je de diepere weg van de U gaan.

De grootste blokkades tegen het begrijpen en veranderen van een situatie zijn (voor)oordelen, cynisme, angst. Die drie blokkades hoor je over het onderwerp klimaatverandering in zinnetjes als:

• Klimaat (of ander onderwerp/probleem) is voor bomenknuffelaars, overdreven.
• Er is toch niets meer aan te doen!
• Zorgelijk, maar ik ga nu even een leuke serie kijken ("ze" moeten het fiksen, het is niet mijn taak)

Pas als je voorbij de (voor)oordelen, cynisme, angst komt kun je zien wat er "echt" is buiten je eigen denkwijze en kun je dus effectieve oplossingen bedenken en uitvoeren.

• Welke blokkades ervaar jij? Oordelen, cynisme, angst?
• Wat kan je doen, wat wil je doen, jezelf en je talenten kennende, wat is er nodig?

Pas daarna kun je effectief iets doen.

Het kleine begin

Als je dan weet wat effectief is om de gewenste verandering in te zetten, dan begin je klein. Alle dingen beginnen klein, zegt Cicero. Dat kan een troost zijn voor alle gefrustreerde, ongeduldige, misschien soms moedeloze veranderaars. Ik herken het van cultuurveranderingen in organisaties. 
Iets een keer doen is interessant, maar het moet vaker, consistent, zodat het een gewoonte wordt.
Daarna doe je het automatisch en wordt het voor anderen makkelijker om je te na te doen. Maar totdat je voldoende “volgers” hebt, lijkt het alsof er niets verandert. Maar misschien is er wel iets gaande, het is alleen nog niet direct zichtbaar.

Wie zich wil inzetten voor het goede heeft een lange adem nodig, stelt ook Drost. Steeds weer zul je van mensen te horen krijgen, of zie je ze denken: daar heb je hem/haar/die weer. Maar dan moet je jezelf voorhouden dat dit de status-quo-mensen zijn. Veel mensen houden niet van verandering. 

Ook kun je jezelf de woorden van Schopenhauer voorhouden, als aanmoediging: Elke waarheid doorloopt drie stadia. 

• Eerst wordt ze belachelijk gemaakt. 
• Dan wordt ze hevig bestreden. 
• Ten slotte wordt ze vanzelfsprekend aangenomen.

Jouw macht tot veranderen

Stoïcijnse denkers maken onderscheid tussen wat binnen je macht valt en wat daarbuiten. Om een gelukkig leven te leiden moeten we ons alleen bezighouden met wat binnen onze macht valt en al het andere loslaten, zeggen zij.

Maar wat binnen onze macht ligt hangt samen met het grote geheel, aldus het hedendaagse systeemdenken. Als je al je kleine daden afstemt op wat je wilt, en steeds meer mensen doen dat ook, dan gaat ook het grote geheel veranderen.

Waar het om gaat is dat je inziet dat niets op zichzelf staat, dat alles met alles samenhangt, dat niets kleins losstaat van het grote, geen deeltje losstaat van het geheel.

Zoals uit onderzoek blijkt (zie ook mijn artikel over burgerlijke ongehoorzaamheid) heb je 3,5 procent van een populatie nodig die openlijk demonstreert om een systeem te veranderen. Die 3,5 procent correspondeert mogelijk met circa 20-25 procent mensen die het er stilzwijgend mee eens zijn.
Bij organisatiecultuur heb je meestal 25 procent van de mensen nodig die het anders gaat doen - pas dan ga je resultaten aan de buitenkant zien. Maar daarvoor is er onzichtbaar dus al van alles gaande. Het duurt even in een team van tien mensen, als twee mensen iets anders/beter/sneller doen, voordat de rest dat consistent overneemt.

Jouw acties kunnen dus wel degelijk het verschil maken en het systeem helpen veranderen. Alleen kunnen we weinig, maar samen heel veel.

Maar ook het grote systeem van overheid en economie om ons heen moet mee veranderen. Of in het geval van jouw organisatie; het systeem van structuur, strategie, leidinggevenden, processen, procedures, doelen, criteria… 

Drost stelt: Samen met onze persoonlijke verandering dient het goede vorm te krijgen en bestendig te worden in wetten, systemen en instituties, en wel op zo'n manier dat het goede onafhankelijk van de grillen van individuen kan functioneren. 
In het geval van klimaat en milieu, zegt hij: We moeten niet de hele tijd hoeven kiezen tussen vliegtuig of trein, dierlijk of plantaardig, onverschillig of zorgzaam, enzovoorts, met steeds de slechtste optie voorop. Het goede doen kost vrijwel altijd meer moeite en denkwerk. 
Waarom bestaat die keuze? Waarom is het toegestaan en normaal dat bedrijven slechte opties aanbieden? vraagt hij zich gepassioneerd af.

Goede vragen, blijf ze stellen. Blijf streven naar beter, zodat we tijdig en effectief reageren op alle veranderingen, ook klimaatverandering.

Mantra tegen de machteloosheid
Ik kan misschien niet veel doen, maar wat ik kan doen moet ik doen, en wat ik kan laten moet ik laten. Dat is mijn plicht.
Jan Drost, filosoof

> Wat ga jij doen en volhouden?

© Marcella Bremer, 2024. Alle rechten voorbehouden.

 

De tijd voor een positieve transitie is nu. Dit decennium tot 2030 bepaalt de toekomst. Laten we mensen en organisaties helpen om toekomstbestendig te worden.

Bestel het boek "Positieve Cultuur Doe Je Samen" nu bij Managementboek, Bol, Bruna, Libris of Amazon.

Abonneer je op de updates van deze blog. Download daarna direct de paper over Positieve Cultuur. Werk kan echt beter en leuker!